श्री स्वयम्भू स्तोत्र -संस्कृत और हिन्दी

जैन दर्शन में अनेक आचार्य भगवन्तों के द्वारा अनेक प्रकार के स्तोत्रों की रचना की गयी है।  इन्ही में से  एक श्री स्वयम्भू स्तोत्र  परम पूज्य आचार्य श्री समन्तभद्र स्वामी जी द्वारा संस्कृत में एवं आचार्य श्री विद्यासागर जी मुनिराज द्वारा की गयी। इस स्तोत्र में एक नहीं; अपितु 24 तीर्थंकर भगवंतों का स्तवन किया गया है। श्री स्वयंभू स्तोत्र का पाठ शरीर और आत्मा को ऊर्जा से भर देता है।

Table of Contents

 श्री स्वयम्भू स्तोत्र रचना की लघु रूप कहानी :

आचार्यदेव श्री समन्तभद्र स्वामी का जन्म दूसरी शताब्दी में दक्षिण भारत के कांची नामक शहर में हुआ था। आप के द्वारा अनेक जैन ग्रंथों की रचना हुई, जिसमे रतनकरण्डक श्रावकाचार, आप्त-मीमांसा, युक्त्यानुशासन, तत्वार्थ सूत्र टीका और स्वयंभू स्तोत्र आदि प्रमुख है।

भस्मक व्याधि : आपको मुनि दीक्षा के प्रारम्भिक जीवन में ही भस्मक व्याधि अर्थात ज्यादा भूख का लगना हो गयी थी। चूँकि दिगंबर जैन मुनि 24 घंटे में एक बार ही भोजन ग्रहण करते है। इसीलिए इस व्याधि के कारण आपको अत्यन्त कष्ट होने लगा। जिसके कारण आपने सल्लेखना धारण का सोचा।  और अपने श्री गुरु के निकट इसकी आज्ञा मांगी तब गुरुदेव ने इसकी अनुमति प्रदान नहीं की; और कहा आप मुनि पद का त्याग कर अपनी इस बीमारी का इलाज़ कराये।  और शांत होने पर वापस जिनशासन की प्रभावना करे।

गुरूजी की आज्ञा को शिरोधार्य कर आपने एक ब्राह्मण का भेष धारण कर वाराणसी वर्तमान में बनारस नगर में एक शिवालय में प्रवेश किया। वहां के पंडित से कहने लगे कि आप कैसे भक्त है।  जो भगवान को भोग तो लगाते हो। परन्तु खिलाते नहीं हो। आज से यह भोग भगवान को खिलाने की जिम्मेदारी मेरी।

तत्पश्चात आपने आप शिवालय द्वार को बंद करके वह भोग स्वयं ही पूरा ग्रहण कर लेते। यह बात सम्पूर्ण नगर में फ़ैल गयी। कि एक ब्राह्मण शिव को अपनी साधना व भक्ति से भोग लगाता है।  ये क्रम निरंतर चलता गया और आपकी भस्मक व्याधि नामक रोग धीरे – धीरे ठीक होने से अब शिव भोग बचने लगा। अब यह शंका का विषय बन चुका था।

तभी एक दिन राजा के कहने पर एक बालक को शिवपिंडी के पास छुपा दिया गया। मगर जैसे ही शैव ब्राह्मण रूप समन्तभद्र ने द्वार बंद किया और खुद ही खाने लगे। तुरंत उस बालक ने यह बात सबको बता दी।

इस बात से राजा व शिव भक्त पुजारी ने स्वामी समन्तभद्र को शिव पिण्ड को नमस्कार करने को कहा। तब आपने कहा – यह मेरा नमस्कार सहन नहीं कर पायेगी।  राजा की आज्ञा होने से आपने जैसे ही स्वयम्भू स्तोत्र के 8 पद्य के प्रथम पंक्ति का उच्चारण किया – ”  चन्द्रप्रभं चन्द्रमरीचिगौरं, चन्द्रं द्वितीयं जगतीव कान्तम् ।
वन्देऽभिवन्द्यं महतामृषीन्द्रं, जिनं जितस्वान्तकषायबन्धम् ” तभी उस पिण्डरूप से आठवें तीर्थंकर भगवान् श्री चन्द्रप्रभु स्वामी की प्रतिमा प्रगट हुई। आपकी इस भक्ति प्रभाव से प्रसन्न सभी ने जिनशासन की जयकारो से सम्पूर्ण वातावरण गुंजायमान हो गया।  पुनः आपने रोग समाप्त होने पर जैनेश्वरी दीक्षा धारण कर जैन धर्म की अमिट अभूतपूर्व प्रभावना की।  जैनम जयतु शासनं। 

: श्री स्वयम्भू स्तोत्र संस्कृत :

रचयिता : परम पूजनीय आचार्य भगवन श्री १०८ समन्तभद्र स्वामी जी 

(श्री वृषभ जिन स्तोत्र )

स्वयम्भुवा भूतहितेन भूतले, समञ्जसज्ञानविभूतिचक्षुषा ।
विराजितं येन विधुन्वता तमः, क्षपाकरेणेव गुणोत्करैः करैः ।। 1 ।।

प्रजापति र्यः प्रथमं जिजीविषूः शशास कृष्यादिषु कर्मसु प्रजाः।
प्रबुद्धतत्त्वः पुनद्भुतोदयो, ममत्वतो निर्विविदे विदांवरः ।। 2 ।।

विहाय यः सागरवारिवाससं, वधूमिवेमां वसुधावधूं सतीम् ।
मुमुक्षुरिक्ष्वाकुकुलादिरात्मवान् प्रभुःप्रवव्राज सहिष्णुरच्युतः।। 3 ।।

स्वदोषमूलं स्वसमाधितेजसा, निनाय यो निर्दयभस्मसात्क्रियाम्।
जगाद तत्त्वं जगतेऽर्थिनेऽञ्जसा, बभूव च ब्रह्मपदामृतेश्वरः।। 4 ।।

स विश्वचक्षु र्वृषभोऽर्चितः सतां, समग्रविद्यात्मवपुनिर्रञ्जनः।
पुनातु चेतो मम नाभिनन्दनो, जिनो जित क्षुल्लकवादिशासनः।। 5 ।।

( श्री अजित जिन स्तुति )

यस्य प्रभावात् त्रिदिवच्युतस्य, क्रीडास्वपि क्षीवमुखारविन्दः ।
अजेयशक्ति र्भुवि बन्धुवर्गश्चकार नामाऽजित इत्यबन्ध्यम् ।।6।।

अद्यापि यस्याजितशासनस्य, सतां प्रणेतुः प्रतिमङ्गलार्थम्।
प्रगृह्यते नाम परं पवित्रं, स्वसिद्धिकामेन जनेन लोके ।। 7 ।।

यः प्रादुरासीत् प्रभुशक्तिभूम्ना, भव्याशयालीनकलङ्कशान्त्यै ।
महामुनि – र्मुक्तघनोपदेहो, यथाऽरविन्दाभ्युदयाय भास्वान् ।।8।।

येन प्रणीतं पृथुधर्मतीर्थं, ज्येष्ठं जनाः प्राप्य जयन्ति दुःखम् ।
गाङ्गं हृदं चन्दनपङ्कशीतं, गजप्रवेका इव घर्म तप्ताः ।।9।।

स ब्रह्मनिष्ठः सममित्रशत्रुर, विद्याविनिर्वान्तकषाय दोषः ।
लब्धात्मलक्ष्मीरजितो जितात्मा, जिनश्रियं मे भगवान् विधत्ताम् ।।10।।

 ( श्री सम्भव जिन स्तोत्र )

त्वं शम्भवः संभवतर्षरोगैः, संतप्यमानस्य जनस्य लोके ।
आसीरिहाकस्मिक एव वैद्यो, वेद्यो यथाऽनाथरुजां प्रशान्त्यै ।। 11 ।।

अनित्यमत्राणमहं क्रियाभिः, प्रसक्तमिथ्याऽध्यवसायदोषम् ।
इदं जगज्जन्मजरान्तकार्तं, निरञ्जनां शान्तिमजीगमस्त्वम् ।। 12 ।।

शतहृदोन्मेषचलं हि सौख्यं, तृष्णामयाप्यायनमात्र हेतुः ।
तृष्णाभिवृद्धिश्च तपत्यजस्त्रं, तापस्तदायासयतीत्यवादीः ।। 13 ।।

बन्धश्च मोक्षश्च तयोश्च हेतू, बद्धश्च मुक्तश्च फलं च मुक्तेः।
क्या नाथ तवैव युक्तं, नैकान्तदृष्टेस्त्वमतोऽसि शास्ता ।। 14 ।।

शक्रोऽप्यशक्तस्तव पुण्यकीर्तेः स्तुत्यां प्रवृत्तः किमु मादृशोऽज्ञः।
तथापि भक्त्या स्तुतपादपद्मो, ममार्य! देयाः शिवतातिमुच्चैः ।। 15 ।।

( श्री अभिनन्दन जिन स्तोत्र )

गुणाभिनन्दादभिनन्दनो भवान् दयावधूं क्षान्तिसखीमशिश्रियत्।
समाधितन्त्रस्तदुपोपपत्तये, द्वयेन नैर्ग्रन्थ्यगुणेन चाऽयुजत् ।। 16।।

अचेतने तत्कृतबन्धजेऽपि च, ममेदमित्याभिनिवेशिकग्रहात्।
प्रभंगुरे स्थावरनिश्चयेन च, क्षतं जगत्तत्त्वमजिग्रहद्भवान् ।। 17।।

क्षुदादिदुःखप्रतिकारतःस्थितिर्, न चेन्द्रियार्थप्रभवाल्पसौख्यतः।
ततो गुणो नास्ति च देहदेहिनो रितीदमित्थं भगवान् व्यजिज्ञपत् ।। 18 ।।

जनोऽतिलोलोऽप्यनुबन्ध दोषतो, भयादकार्येष्विह न प्रवर्तते ।
इहाऽप्यमुत्राऽप्यनुबन्धदोषवित्कथं सुखे संसजतीति चाऽब्रवीत् ।। 19 ।।

स चाऽनुबन्धोऽस्य जनस्य तापकृत्तृषोऽभिवृद्धिः सुखतो न च स्थितिः ।
इति प्रभो लोकहितं यतो मतं, ततो भवानेव गतिः सतां मतः ।। 20 ।।

( श्री सुमतिनाथ जिन स्तोत्र )

अन्वर्थसंज्ञः सुमतिर्मुनिस्त्वं, स्वयं मतं येन सुयुक्तिनीतम्।
यतश्च शेषेषु मतेषु नास्ति, सर्वक्रियाकारकतत्त्वसिद्धिः।। 21 ।।

अनेकमेकं च तदेव तत्त्वं, भेदान्वयज्ञानमिदं हि सत्यम् ।
मृषोपचारोऽन्यतरस्य लोपे तच्छेषलोपोऽपि ततोऽनुपाख्यम् ।। 22 ।।

सतः कथंचित् तदसत्वशक्तिः खे नास्ति पुष्पं तरुषुप्रसिद्धम्।
सर्वस्वभावच्युतमप्रमाणं, स्ववाग्-विरुद्धं तव दृष्टितोऽन्यत् ।। 23 ।।

न सर्वथा नित्यमुदेत्यपैति न च क्रियाकारकमत्र युक्तम्।
नैवासतो जन्म सतो न नाशो, दीपस्तमः पुद्गलभावतोऽस्ति ।। 24 ।।

विधिर्निषेधश्च कथञ्चिदिष्टौ, विवक्षया मुख्यगुणव्यवस्था ।
इति प्रणीतिः सुमतेस्तवेयं, मतिप्रवेकः स्तुवतोऽस्तु नाथ ।। 25 ।।

( श्री पदमप्रभ जिन स्तोत्र )

पद्मप्रभः पद्मपलाशलेश्यः पद्मालयालिङ्गित चारुमूर्तिः ।
बभौ भवान् भव्यपयोरुहाणां, पद्माकराणामिव पद्मबन्धुः ।। 26 ।।

बभार पद्मां च सरस्वतीं च, भवान् पुरस्तात् प्रतिमुक्तिलक्ष्म्याः।
सरस्वतीमेव समग्रशोभां, सर्वज्ञलक्ष्मीं ज्वलितां विमुक्तः ।। 27 ।।

शरीररश्मिप्रसरः प्रभोस्ते, बालार्करश्मिमच्छविरालिलेप।
नरामराकीर्णसभां प्रभावच्, छैलस्य पद्माभमणेः स्वसानुम् ।। 28 ।।

नभस्तलं पल्लवयन्निव त्वं, सहस्र पत्राम्बुजगर्भचारैः ।
पादाम्बुजैः पातितमारदर्पो, भूमौ प्रजानां विजहर्थ भूत्यै ।। 29 ।।

गुणाम्बुधे – र्विप्रुषमप्यजस्रं, नाखण्डलः स्तोतुमलं तवर्षेः ।
प्रागेव मादृक् किमुताति भक्तिर्मां बालमालापयतीदमित्थम् ।। 30 ।।

 ( श्री सुपार्श्व जिन स्तोत्र )

स्वास्थ्यं यदाऽऽत्यन्तिकमेष पुंसां, स्वार्थो न भोगः परिभंगुरात्मा ।
तृषोऽनुषङ्गान्न च तापशान्तिरितीदमाख्यद् भगवान् सुपार्श्वः ।। 31 ।।

अजङ्गमं जङ्गमनेय यन्त्रं, यथा तथा जीवधृतं शरीरम् ।
बीभत्सु पूति क्षयि तापकं च, स्नेहो वृथाऽत्रेति हितं त्वमाख्यः ।। 32 ।।

अलंघ्यशक्ति- र्भवितव्यतेयं, हेतुद्वयाविष्कृत-कार्यलिङ्गा ।
अनीश्वरो जन्तुरहंक्रियार्तः, संहत्य कार्येष्विति साध्ववादीः ।। 33 ।।

बिभेति मृत्योर्न ततोऽस्ति मोक्षो, नित्यं शिवं वाञ्छति नाऽस्य लाभः ।
तथापि बालो भयकामवश्यो, वृथा स्वयं तप्यत इत्यवादीः ।। 34 ।।

सर्वस्य तत्त्वस्य भवान् प्रमाता, मातेव बालस्य हिताऽनुशास्ता ।
गुणावलोकस्य जनस्य नेता, मयापि भक्त्या परिणूयसेऽद्य  ।। 35 ।।

 ( श्री चन्द्रप्रभजिन स्तोत्र )

चन्द्रप्रभं चन्द्रमरीचिगौरं, चन्द्रं द्वितीयं जगतीव कान्तम् ।
वन्देऽभिवन्द्यं महतामृषीन्द्रं, जिनं जितस्वान्तकषायबन्धम् ।। 36 ।।

यस्याङ्गलक्ष्मीपरिवेषभिन्नं तमस्तमोऽरेरिव रश्मिभिन्नम्।
ननाश बाह्यं बहुमानसं च, ध्यानप्रदीपातिशयेन भिन्नम् ।। 37 ।।

स्वपक्षसौस्थित्यमदाऽवलिप्ता, वाक्सिंहनादैर्विमदा बभूवुः ।
प्रवादिनो यस्य मदार्द्रगण्डा, गजा यथा केसरिणो निनादैः ।। 38 ।।

यः सर्वलोके परमेष्ठितायाः पदं बभूवाद्भुतकर्मतेजाः ।
अनन्तधामाक्षरविश्वचक्षुः, समन्तदुः खक्षयशासनश्च ।। 39 ।।

स चन्द्रमा भव्यकुमुद्वतीनां, विपन्नदोषाभ्रकलङ्कलेपः ।
व्याकोशवाङ न्यायमयूखमालः, पूयात्पवित्रो भगवान्मनो मे ।। 40 ।।

( श्री सुविधिजिनस्तवनम् -श्री सुविधि नाथ भगवान का दूसरा नाम श्री पुष्पदन्त जी भी है )

एकान्तदृष्टिप्रतिषेधि तत्त्वं, प्रमाणसिद्धं तदतत्स्वभावम् ।
त्वया प्रणीतं सुविधे! स्वधाम्ना, नैतत्समालीढपदं त्वदन्यैः ॥ 41॥

तदेव च स्यान् न तदेव च स्यात्, तथाप्रतीतेस्तव तत्कथञ्चित् ।
नात्यन्तमन्यत्वमनन्यता च, विधेर्निषेधस्य च शून्यदोषात् ।। 42 ।।

नित्यं तदेवेदमिति प्रतीतेर् न नित्यमन्यत् प्रतिपत्ति सिद्धेः ।
न तद्विरुद्धं बहिरन्तरङ्ग, निमित्तनैमित्तिकयोगतस्ते ।। 43 ।।

अनेकमेकं च पदस्य वाच्यं, वृक्षा इति प्रत्ययवत् प्रकृत्या ।
आकाङ्क्षिणः स्यादिति वै निपातो, गुणानपेक्षे नियमेऽपवादः ।। 44 ।।

गुणप्रधानाथमिदं हि वाक्यं, जिनस्य ते तद् द्विषतामपथ्यम् ।
ततोऽभिवन्द्यं जगदीश्वराणां, ममापि साधोस्तव पादपद्मम् ।। 45 ।।

( श्री शीतलजिनस्तवनम् )

न शीतलाश् चन्दनचन्द्ररश्मयो,  न गाङ्गमम्भो न च हारयष्टयः ।
यथामुनेस्तेऽनघवाक्यरश्मयः शमाम्बुगर्भाः शिशिराविपश्चिताम् ।। 46 ।।

सुखाभिलाषानलदाहमूर्च्छितं, मनो निजं ज्ञानमयामृताम्बुभिः ।
व्यदिध्यपस्त्वं विषदाहमोहितं, यथा भिषग्मन्त्रगुणैः स्वविग्रहम् ।। 47 ।।

स्वजीविते काम सुखे च तृष्णया, दिवा श्रमार्ता निशि शेरते प्रजाः ।
त्वमार्य नक्तंदिवमप्रमत्तवानजागरेवात्मविशुद्धवर्त्मनि ।। 48 ।।

अपत्यवित्तोत्तरलोकतृष्णया, तपस्विनः केचन कर्म कुर्वते ।
भवान् पुनर्जन्मजराजिहासया, त्रयीं प्रवृत्तिं समधीरवारुणत् ।। 49 ।।

त्वमुत्तमज्योतिरजः क्व निर्वृतः क्व ते परे बुद्धिलवोद्धवक्षताः।
ततः स्वनिः श्रेयसभावनापरैर्, बुधप्रवेकैर्जिनशीतलेड्यसे ।। 50 ।।

 ( श्री श्रेयोजिनस्तवनम् )

श्रेयान जिनः श्रेयसि वर्त्मनीमाः श्रेयः प्रजाः शासदजेयवाक्यः ।
भवांश्चकासे भुवनत्रयेऽस्मिन्नेको यथा वीतघनो विवस्वान् ।। 51 ।।

विधि र्विषक्तप्रतिषेधरूपः प्रमाणमत्रान्यतरत्प्रधानम् ।
गुणोऽपरो मुख्यनियामहेतुर्, नयः स दृष्टान्तसमर्थनस्ते ।। 52 ।।

विवक्षितो मुख्य इतीष्यतेऽन्यो, गुणोऽविवक्षो न निरात्मकस्ते ।
तथारिमित्रानुभयादिशक्तिर्, द्वयावधिः कार्यकरं हि वस्तु ।। 53 ।।

दृष्टान्तसिद्धावुभयो-र्विवादे, साध्यं प्रसिद्धयेन् न तु तादृगस्ति ।
यत्सर्वथैकान्तनियामिदृष्टं, त्वदीय दृष्टिर्विभवत्यशेषे ।। 54 ।।

एकान्तदृष्टिप्रतिषेधसिद्धिर् न्यायेषुभि र्मोहरिपुं निरस्य ।
असि स्म कैवल्यविभूतिसम्राट्, ततस्त्वमर्हन् नसि मे स्तवार्हः ।। 55 ।।

 ( श्री वासुपूज्यजिनस्तवनम् )

शिवासु पूज्योऽभ्युदयक्रियासु, त्वं वासुपूज्यस् त्रिदशेन्द्रपूज्यः ।
मयापि पूज्योऽल्पधिया मुनीन्द्र, दीपार्चिषा किं तपनो न पूज्यः ।। 56 ।।

न पूजयार्थस्त्वयि वीतरागे, न निन्दया नाथ विवान्त वैरे ।
तथापि ते पुण्यगुणस्मृति र्नः, पुनातु चित्तं दुरिताञ्जनेभ्यः ।। 57 ।।

पूज्यं जिनं त्वाऽर्चयतो जनस्य, सावद्यलेशो बहुपुण्यराशौ ।
दोषाय नालं कणिका विषस्य, न दूषिका शीतशिवाम्बुराशौ ।। 58 ।।

यद्वस्तु बाह्यं गुणदोषसूतेर्, निमित्तमभ्यन्तरमूलहेतोः ।
अध्यात्म वृत्तस्य तदङ्गभूतमभ्यन्तरं केवलमप्यलं ते ।। 59 ।।

बाह्ये तरो पाधिसमग्रतेयं, कार्येषु ते द्रव्यगतः स्वभावः ।
नैवाऽन्यथा मोक्षविधिश्च पुंसां, तेनाऽभिवन्द्यस्त्वमृषिर्बुधानाम् ।। 60 ।।

( श्री विमलजिनस्तवनम् )

य एव नित्यक्षणिकादयो नया, मिथोऽनपेक्षाः स्वपरप्रणाशिनः ।
त एव तत्त्वं विमलस्य ते मुनेः, परस्परेक्षाः स्वपरोपकारिणः ।। 61 ।।

यथैकशः कारकमर्थसिद्धये, समीक्ष्य शेषं स्वसहायकारकम् ।
तथैव सामान्यविशेषमातृका, नयास्तवेष्टा गुणमुख्यकल्पतः ।। 62 ।।

परस्परेक्षाऽन्यवभेदलिङ्गतः, प्रसिद्धसामान्यविशेषयो स्तव ।
समग्रताऽस्ति स्वपरावभासकं, यथा प्रमाणं भुवि बुद्धिलक्षणम् ।। 63 ।।

विशेष्यवाच्यस्य विशेषणं वचो, यतो विशेष्यं विनियम्यते च यत् ।
तयोश्च सामान्यमतिप्रसज्यते, विवक्षितात्स्यादिति तेऽन्यवर्जनम् ।। 64 ।।

न्यास्तव स्यात्पदसत्यलाञ्छिता, रसोपविद्धा इव लोहधातवः ।
भवन्त्यभिप्रेतगुणा यतस्ततो, भवन्तमार्याः प्रणता हितैषिणः ।। 65 ।।

( श्री अनन्तजिनस्तवनम् )

अनन्तदोषाशयविग्रहो ग्रहो, विषङ्गवान् मोहमयश्चिरं हृदि ।
यतो जितस्तत्त्वरुचौ प्रसीदता, त्वया ततोऽभू र्भगवाननन्तजित् ।। 66 ।।

कषायनाम्नां द्विषतां प्रमाथिना, मशेषयन्नाम भवानशेषवित् ।
विशोषणं मन्मथ – दुर्मदामयं, समाधिभैषज्यगुणे- र्व्यलीनयत ।। 67 ।।

परिश्रमाऽम्बुर्भयवीचिमालिनी, त्वया स्वतृष्णासरिदार्य! शोषिता ।
अङ्गघर्मार्कगभस्तितेजसा, परं ततो निर्वृतिधाम तावकम् ।। 68 ।।

सुहृत्त्वयि श्रीसुभगत्वमश्नुते, द्विषंस्त्वयि प्रत्ययवत्प्रलीयते ।
भवानुदासीनतमस्तयोरपि, प्रभो परं चित्रमिदं तवेहितम् ।। 69 ।।

त्वमीदृशस्तादृश इत्ययं मम, प्रलापलेशोऽल्पमते-र्महामुने! ।
अशेषमाहात्म्यमनीरयन्नपि, शिवाय संस्पर्श इवामृताम्बुधेः ।। 70 ।।

( श्री धर्मजिनस्तवनम् )

धर्मतीर्थमनघं प्रवर्तयन्, धर्म इत्यनुमतः सतां भवानभूत्।
कर्मकक्षमदहत्तपोऽग्निभिः शर्म शाश्वतमवाप शङ्करः ।। 71 ।।

देवमानव – निकाय – सत्तमै-रेजिषे परिवृतो वृतो बुधैः ।
तारकापरिवृतोऽतिपुष्कलो, व्योमनीवशशलाञ्छनोऽमलः ।। 72 ।।

प्रातिहार्यविभवैः परिष्कृतो, देहतोऽपि विरतो भवानभूत्।
मोक्षमार्गमशिषन् नरामरान् नापि शासनफलैषणातुरः ।। 73 ।।

कायवाक्यमनसां प्रवृत्तयो, नाभवंस्तव मुनेश्चिकीर्षया ।
नासमीक्ष्य भवतः प्रवृत्तयो, धीर तावकमचिन्त्यमीहितम् ।। 74 ।।

मानुषीं प्रकृतिमभ्यतीतवान्, देवतास्वपि च देवता यतः ।
तेन नाथ परमासि देवता, श्रेयसे जिनवृष ! प्रसीद नः ।। 75 ।।

( श्री शान्तिजिनस्तवनम् )

विधाय रक्षां परतः प्रजानां, राजा चिरं योऽप्रतिमप्रतापः ।
व्यधात्पुरस्तात्स्वत एव शान्ति – र्मुनिर्दयामूर्तिरिवाऽघशान्तिम् ।। 76 ।।

चक्रेण यः शत्रुभयंकरेण, जित्वा नृपः सर्व-नरेन्द्रचक्रम् ।
समाधिचक्रेण पुन-र्जिगाय, महोदयो दु र्जंयमोहचक्रम् ।। 77 ।।

राजश्रिया राजसु राजसिंहो, रराजयो राजसुभोगतन्त्रः ।
आर्हन्त्य-लक्ष्म्या पुनरात्मतन्त्रो, देवासुरोदारसभे रराज ।। 78 ।।

यस्मिन् नभूद्राजनि राजचक्रं, मुनौ दयादीधिति धर्मचक्रम् ।
पूज्ये मुहुः प्राञ्जलि देवचक्रं, ध्यानोन्मुखे ध्वंसि कृतान्तचक्रम् ।। 79 ।।

स्वदोषशान्त्याविहितात्मशान्तिः शान्ते र्विधाता शरणं गतानाम् ।
भूयाद् भवक्लेशभयोपशान्त्यै, शान्तिर्जिनो मे भगवान्शरण्यः ।। 80 ।।

( श्री कुन्थुजिनस्तवनम् )

कुन्थु – प्रभृत्यखिल- सत्त्व – दयैक- तानः
कुन्थु- र्जिनोज्वर-जरा-मरणोपशान्त्यै ।
त्वं धर्मचक्रमिह वर्तयसि स्म भूत्यै,
भूत्वा पुरा क्षितिपतीश्वरचक्रपाणिः  ।। 81 ।।

तृष्णार्चिषः परिदहन्ति न शान्तिरासा
मिष्टेन्द्रियार्थ- विभवैः परिवृद्धिरेव ।
स्थित्यैव काय- परिताप- हरं निमित्त
मित्यात्मवान्विषयसौख्यपराङ्मुखोऽभूत् ।। 82 ।।

बाहां तपः परम-दुश्चरमा – चरंस्त्व,
माध्यात्मिकस्य  तपसः परिबृंहणार्थम् ।
ध्यानं निरस्य कलुष – द्वय- मुत्तरस्मिन्
ध्यानद्वये ववृतिषेऽतिशयोपपन्ने ।। 83 ।।

हुत्वा स्व – कर्म – कटुक – प्रकृतिश् चतस्रो,
रत्नत्रयातिशय – तेजसि – जात – वीर्यः ।
बभ्राजिषे सकल – वेद- विधे- र्विनेता,
व्यभ्रे यथा वियति दीप्तरुचि – र्विवस्वान् ।। 84 ।।

यस्मान् मुनीन्द्र ! तव लोक पिता महाद्या,
विद्या विभूति – कणिका – मपि नाप्नुवन्ति ।
तस्माद भवन्त मज गप्रतिमेय – मार्याः
स्तुत्यं स्तुवन्ति सुधियः स्वहितैकतानाः ।। 85 ।।

(  श्री अरजिनस्तवनम् )

गुणस्तोकं सदुल्लङ्घ्य, तद् बहुत्वकथास्तुतिः।
आनन्त्यात्ते गुणा वक्तु, मशक्यास्त्वयि सा कथम् ।। 86 ।।

तथापि ते मुनीन्द्रस्य, यतो नामापि कीर्तितम् ।
पुनाति पुण्यकीर्तेर्नस्, ततो, ब्रूयाम किञ्चन ।। 87 ।।

लक्ष्मीविभवसर्वस्वं, मुमुक्षोश्चक्रलाञ्छनम् ।
साम्राज्यं सार्वभौमं ते, जरत्तृणमिवाभवत् ।। 88 ।।

तव रूपस्य सौन्दर्यं, दृष्ट्वा तृप्तिमनापिवान् ।
द्वयक्षः शक्रः सहस्त्राक्षो, बभूव बहुविस्मयः ।। 89 ।।

मोहरूपो रिपुः पापः, कषायभटसाधनः ।
दृष्टिसंपदुपेक्षाऽस्त्रैस्त्वया धीर! पराजितः ।। 90 ।।

कन्दर्पस्योद्धरो दर्पस् त्रैलोक्य विजयाऽर्जितः ।
ह्रेपयामास तं धीरे, त्वयि प्रतिहतोदयः ।। 91 ।।

आयत्यां च तदात्वे च, दुःखयो निर्दुरुत्तरा ।
तृष्णानदी त्वयोत्तीर्णा, विद्यानावा विविक्तया ।। 92 ।।

अन्तकः क्रन्दको न्हणां, जन्मज्वरसखः सदा ।
त्वामन्तकान्तकं प्राप्य, व्यावृत्तः कामकारतः ।। 93 ।।

भूषावेषायुधत्यागि, विद्यादमदयापरम् ।
रूपमेव तवाचष्टे, धीर! दोषविनिग्रहम् ॥ 94 ।।

समन्ततोऽङ्गभासां ते, परिवेषेण भूयसा ।
तमो बाह्यमपाकीर्णमध्यात्मं ध्यानतेजसा ।। 95 ।।

सर्वज्ञज्योतिषोद्भूतस्, तावको महिमोदयः ।
कं न कुर्यात् प्रणम्रं ते, सत्त्वं नाथ! सचेतनम् ।। 96 ।।

तव वागमृतं श्रीमत्, सर्वभाषास्वभावकम् ।
प्रीणयत्यमृतं यद्वत्, प्राणिनो व्यापि संसदि ।। 97 ।।

अनेकान्तात्म दृष्टिस्ते, सती शून्यो विपर्ययः ।
ततः सर्वं मृषोक्तं स्यात्, तदयुक्तं स्वघाततः ।। 98 ।।

ये परस्खलितोन् निद्राः स्वदोषेभ निमीलिनः ।
तपस्विनस्ते किं कुर्यु, रपात्रं त्वन्मतश्रियः ।। 99 ।।

ते तं स्वघातिनं दोषं, शमीकर्तुमनीश्वराः ।
त्वद्विषः स्वहनो बालास्तत्त्वावक्तव्यतां श्रिताः ।। 100 ।।

सदेकनित्यवक्तव्यास् तद्विपक्षाश्च ये नयाः ।
सर्वथेति प्रदुष्यन्ति, पुष्यन्ति स्यादितीह ते ।। 101 ।।

सर्वथा नियम त्यागी, यथादृष्ट-मपेक्षकः ।
स्याच्छब्दस्तावके न्याय, नान्येषामात्मविद्विषाम् ।। 102 ।।

अनेकान्तो ऽप्यनेकान्तः, प्रमाणनयसाधनः ।
अनेकान्तः प्रमाणात् ते, तदेकान्तोऽर्पितान्नयात् ।। 103 ।।

इति निरुपमयुक्तशासनः, प्रियहितयोगगुणानुशासनः ।
अरजिन! दमतीर्थनायकस् त्वमिव सतां प्रतिबोधनायकः ।। 104 ।।

मतिगुणविभवानुरूपतस् त्वयि वरदागमदृष्टिरूपतः ।
गुणकृशमपि किञ्चनोदितं, मम भवताद् दुरितासनोदितम् ।। 105 ।।

( श्री मल्लिनाथ जिनस्तवनम् )

यस्य महर्षेः सकलपदार्थप्रत्यवबोधः समजनि साक्षात् ।
सामरमर्त्यं जगदपि सर्वं, प्राञ्जलि भूत्वा प्रणिपतति स्म ।। 106 ।।

यस्य च मूर्तिः कनकमयीव, स्वस्फुरदाभाकृतपरिवेषा।
वागपि तत्त्वं कथयितुकामा, स्यात्पदपूर्वा रमयति साधून् ।। 107 ।।

यस्य पुरस्ताद् विगलितमाना, न प्रतितीर्थ्या भुवि विवदन्ते ।
भूरपि रम्या प्रतिपदमासीज्, जातविकोशाम्बुजमृदुहासा ।। 108 ।।

यस्य समन्ताज् जिनशिशिरांशोः शिष्यकसाधुग्रहविभवोऽभूत् ।
तीर्थमपि स्वं जननसमुद्र , त्रासितसत्त्वोत्तरणपथोऽग्रम् ।। 109 ।।

यस्य च शुक्लं परमतपोऽग्निर्, ध्यानमनन्तं दुरितमधाक्षीत् ।
तं जिनसिंहं कृतकरणीयं, मल्लिमशल्यं शरणमितोऽस्मि ।। 110 ।।

( श्री मुनिसुव्रतजिनस्तवनम् )

अधिगतमुनिसुव्रतस्थितिर्, मुनिवृषभो मुनिसुव्रतोऽनघः।
मुनिपरिषदि निर्बभौ भवा, नुडुपरिषत्परिवीतसोमवत् ।। 111 ।।

परिणत – शिखि – कण्ठरागया, कृतमद – निग्रह – विग्रहाभया ।
तव जिन! तपसः प्रसूतया, ग्रहपरिवेषरुचेव शोभितम् ।। 112 ।।

शशिरुचिशु चिशु क्ललोहितं सुरभितरं विरजो निजं वपुः ।
तव शिवमतिविस्मयं यते! यदपि च वाङ्मनसीयमीहितम् ।। 113 ।।

स्थितिजनननिरोधलक्षणं, चरमचरं च जगत् प्रतिक्षणम्।
इति जिन! सकलज्ञलाञ्छनं, वचनमिदं वदतां वरस्य ते ।। 114 ।।

दुरित – मलकलङ्क – मष्टकं, निरुपम – योगबलेन निर्दहन् ।
अभवदभवसौख्यवान् भवान्, भवतु ममापि भवोपशान्तये ।। 115 ।।

( श्री नमिजिनस्तवनम् ) 

स्तुतिः स्तोतुः साधोः कुशलपरिणामाय स तदा, भवेन् मा वा स्तुत्यः, फलमपि ततस्तस्य च सतः ।
किमेवं स्वाधीन्याज, जगति सुलभे श्रायसपथे, स्तुयान्न त्वा विद्वान् सततमभिपूज्यं नमिजिनम् ।। 116 ।।

त्वया धीमन्! ब्रह्म, प्रणिधिमनसा जन्मनिगलं, समूलं निर्भिन्नं, त्वमसि विदुषां मोक्षपदवी।
त्वयि ज्ञानज्योतिर्, विभवकिरणै र्भाति भगवन्, नभूवन् खद्योता, इव शुचि रवावन्यमतयः ।। 117 ।।

विधेयं वार्यं चा, नुभयमुभयं मिश्रमपि तद्, विशेषै: प्रत्येकं, नियमविषयैश्चापरिमितैः।
सदाऽन्योऽन्यापेक्षैः, सकलभुवनज्येष्ठगुरुणा, त्वया गीतं तत्त्वं, बहुनयविवक्षेतरवशात् ।। 118 ।।

अहिंसा भूतानां, जगति विदितं ब्रह्म परमं, न सा तत्रारम्भोऽस्, त्यणुरपि च यत्राश्रमविधौ ।
ततस्तत् सिद्धयर्थं परमकरुणो ग्रन्थमुभयं, भवानेवात्याक्षीन्, न च विकृतवेषोपधिरतः ।। 119 ।।

वपु – र्भूषावेष, व्यवधि-रहितं शान्तकरणं, यतस्ते संचष्टे, स्मरशरविषातंक – विजयम् ।
विना भीमैः शस्त्रै-, रदय – हृदयामर्ष- विलयं, ततस्त्वं निर्मोहः, शरणमसि नः शान्तिनिलयः ।। 120 ।।

( श्री अरिष्टनेमिजिनस्तवनम् )

भगवानृषिः परमयोग – दहन – हुत कल्मषेन्धनः।
ज्ञानविपुलकिरणैः सकलं, प्रतिबुद्ध्यबुद्धकमलायते क्षणः ।। 121।।

हरिवंश – केतुरनवद्य – विनय – दमतीर्थ – नायकः।
शीलजलधिर भवोविभवस्त्वमरिष्टनेमिजिनकुञ्जरो ऽजरः ।। 122 ।।

त्रिदशेन्द्र – मौलि – मणिरत्न – किरण – विसरो पचु म्बितम् ।
पादयुगलममलं भवतो, विकसत्कुशेशयदलारुणोदरम् ।। 123 ।।

नख – चन्द्ररश्मि – कवचाति – रुचिर – शिखराङ गुलिस्थलम् ।
स्वार्थनियतमनसः सुधियः प्रणमन्ति मन्त्रमुखरा महर्षयः ।। 124 ।।

द्यु तिमद्र थाङ्ग – रविबिम्ब- किरण – जटिलांशु मण्डल: ।
नीलजलद – जलराशिवपुः सह बन्धुभिर्गरुडकेतुरीश्वरः ।। 125 ।।

हलभृच्च ते स्वजन – भक्ति – मुदित – हृदयौ जनेश्वरौ ।
धर्मविनयरसिकौ सुतरां,व चरणारविन्दयुगलं प्रणेमतुः ।। 126 ।।

ककुदं भुवः खचर – योषिदुषित- शिखरै: रलङ्कृतः।
मेघपटलपरिवीततटस्तव, लक्षणानि लिखितानि वज्रिणा ।। 127 ।।

वहतीति तीर्थमृषिभिश्च, सततमभिगम्यतेऽद्य च ।
प्रीतिविततहृदयैः परितो, भृशमूर्जयन्त इति विश्रुतोऽचलः ।। 128 ।।

बहिरन्तरप्यु भयथा च , करण-मविघाति नार्थकृत ।
नाथ! युगपदखिलं च सदा, त्वमिदं तलामलकवद्विवेदिथ ।। 129 ।।

अत एव ते बुधनुतस्य चरित – गुणमद्भुतोदयम् ।
न्यायविहितमवधार्य जिने, त्वयि सुप्रसन्नमनसः स्थिता वयम् ।। 130 ।।

(  श्री पार्श्वजिनस्तवनम् )

तमालनीलैः सधनुस्तडिद्गुणैः,  प्रकीर्णभीमाशनिवायुवृष्टिभिः ।
बलाहकै र्वैरिवशैरुपद्रुतो, महामना यो न चचाल योगतः ।। 131 ।।

बृहत्फणामण्डल –  मण्डपेन यं,  स्फुरत्तडित्पिङ्ग – रुचोपसर्गिणम् ।
जुगूह नागो धरणो धराधरं,  विरागसंध्यातडिदम्बुदो  यथा ।। 132 ।।

स्वयोगनिस्त्रिंशनिशातधारया,  निशात्य यो दुर्जयमोहविद्विषम् ।
अवापदार्हन्त्यमचिन्त्यमद्भुतं,  त्रिलोकपूजातिशयास्पदं पदम् ।। 133 ।।

यमीश्वरं वीक्ष्य विधूतकल्मषं,  तपो धनास्तेऽपि तथा बुभूषवः ।
वनौकसः  स्वश्रमवन्ध्यबुद्धयः,  शमोपदेशं शरणं प्रपेदिरे ।। 134 ।।

स  सत्यविद्यातपसां  प्रणायकः,  समग्र धीरुग्र कुलाम्बरांशुमान् ।
मया  सदा पार्श्वजिनः प्रणम्यते,  विलीनमिथ्यापथदृष्टि  विभ्रमः ।। 135 ।।

( श्री वीरजिनस्तवनम् )

कीर्त्या भुवि भासि तया, वीर ! त्वं गुणसमुच्छ्या भासितया,
भासोडुसभाऽऽसितया, सोम इव व्योम्नि कुन्दशोभासितया ।। 136 ।।

तव जिन! शासनविभवो, जयति कलावपि गुणानुशासनविभवः ।
दोषकशासनविभवः, स्तुवन्ति चैनं प्रभाकृशासनविभवः।। 137 ।।

अनवद्यः स्याद्वादस्, तव दृष्टेष्टाऽविरोधतः स्याद्वादः।
इतरो न स्याद्वादो द्वितयविरोधान् मुनीश्वराऽस्याद्वादः ।। 138 ।।

त्वमसि सुरासुरमहितो, ग्रन्थिकसत्त्वाशयप्रणामाऽमहितः ।
लोकत्रयपरमहितो, ऽनावरणज्योतिरुज्ज्वलद्धामहितः ।। 139 ।।

सभ्यानामभिरुचितं, दधासि गुणभूषणं श्रिया चारुचितम् ।
मग्नं स्वस्यां रुचितं, जयसि च मृगलाञ्छनं स्वकान्त्या रुचितम् ।। 140 ।।

त्वं जिन! गतमदमायस्, तव भावानां मुमुक्षुकामद! मायः।
श्रेयान् श्रीमदमायस्, त्वया समादेशि स प्रयामदमाऽयः ।। 141 ।।

गिरिभित्त्यवदानवतः, श्रीमत इव दन्तिनः स्रवद् दानवतः ।
तव शमवादानवतो, गतमूर्जितमपगतप्रमादानवतः ।। 142 ।।

बहुगुणसम्पदसकलं, परमतमपि, मधुरवचनविन्यासकलम्।
नयभक्त्यवतं सकलं, तव देव! मतं समन्तभद्रं सकलम् ।।143।।

।। इति श्री स्वयंभू स्तोत्रम् संस्कृत ।।


( श्री स्वयम्भू स्तोत्र हिन्दी )

रचनाकार : परम पूज्य संत शिरोमणि आचार्य श्री १०८ विद्यासागर  जी मुनिराज 

आदिम तीर्थंकर प्रभो, आदिनाथ मुनिनाथ।

आधि व्याधि अघ मद मिटे, तुम पद में मम माथ॥

शरण चरण हैं आपके, तारण तरण जहाज।

भवदधि तट तक ले चलो,करुणाकर जिनराज ॥1॥

 

जित-इन्द्रिय जित-मद बने, जित-भवविजित-कषाय।

अजित-नाथ को नित नमूँ, अर्जित दुरित पलाय॥

कोंपल पल-पल को पले, वन में ऋतु-पति आय।

पुलकित मम जीवन-लता, मन में जिन पद पाय ॥2॥

 

तुम-पद-पंकज से प्रभो, झर-झर-झरी पराग।

जब तक शिव-सुख ना मिले, पीऊँ षटपद जाग॥

भव-भव, भव-वन भ्रमित हो, भ्रमता-भ्रमता आज।

संभव-जिन भव शिव मिले, पूर्ण हुआ मम काज ॥3॥

 

विषयों को विष लख तजूँ, बनकर विषयातीत।

विषय बना ऋषि ईश को, गाऊँ उनका गीत॥

गुण धारे पर मद नहीं, मृदुतम हो नवनीत।

अभिनन्दन जिन! नित नमूँ, मुनि बन मैं भवभीत ॥4॥

 

सुमतिनाथ प्रभु सुमति हो, मम मति है अति मंद।

बोध कली खुल-खिल उठे, महक उठे मकरन्द॥

तुम जिन मेघ मयूर मैं, गरजो बरसो नाथ।

चिर प्रतीक्षित हूँ खड़ा, ऊपर करके माथ ॥5॥

 

शुभ्र-सरल तुम, बाल तव, कुटिल कृष्ण-तम नाग।

तव चिति चित्रित ज्ञेय से, किन्तु न उसमें दाग॥

विराग पद्मप्रभ आपके, दोनों पाद-सराग।

रागी मम मन जा वहीं, पीता तभी पराग ॥6॥

 

अबंध भाते काटके, वसु विध विधिका बंध।

सुपार्श्व प्रभु निज प्रभु-पना, पा पाये आनंद॥

बांध-बांध विधि-बंध मैं, अंध बना मति-मन्द।

ऐसा बल दो अंध को, बंधन तोडूँ द्वन्द ॥7॥

 

चंद्र कलंकित, किन्तु हो, चंद्र प्रभ अकलंक।

वह तो शंकित केतु से, शंकर तुम निःशंक॥

रंक बना हूँ मम अतः, मेटो मनका पंका।

जाप जपूँ जिन-नाम का, बैठ सदा पर्यंक ॥8॥

 

सुविधि! सुविधि के पूर हो, विधि से हो अति दूर।

मम मन से मत दूर हो, विनती हो मंजूर॥

बाल मात्र भी ज्ञान ना, मुझमें मैं मुनि-बाल।

वबाल भवका मम पिटे, प्रभु-पद में मम भाल ॥9॥

 

शीतल चन्दन है नहीं, शीतल हिम ना नीर।

शीतल जिन तब मत रहा, शीतल हस्ता पीर॥

सुचिर काल से में रहा, मोह-नींद से सुप्त।

मुझे जगा कर, कर कृपा, प्रभो करो परितृप्त ॥10॥

 

अनेकान्त की कान्ति से, हटा तिमिर एकान्त।

नितान्त हर्षित कर दिया, क्लान्त विश्व को शान्त॥

निःश्रेयस सुख धाम हो, हे जिनवर श्रेयांस।

तव थुति अविरल मैं करूँ, जब लौं घट में श्वास ॥11॥

 

वसुविध मंगल द्रव्य ले, जिन पूजो सागार।

पाप-घटे फलत: फले, पावन पुण्य अपार॥

बिना द्रव्य शुचि भाव से, जिन पूजों मुनि लोग।

बिन निज शुभ उपयोग के, शुद्ध न हो उपयोग ॥12॥

 

कराल काला व्याल सम, कुटिल चाल का काल

जीत लिया तुमने उसे, हो गए आप निहाल॥

मोह असल वश समल बन, निर्बल मैं भयवान।

विमलनाथ तुम अमल हो, संबल दो भगवान्‌ ॥13॥

 

अनन्त गुण पा कर दिया, अनन्त भव का अन्त।

अनन्त सार्थक नाम तव, अनन्त जिन जयवंत॥

अनन्त सुख पाने सदा, भव से हो भयवन्त।

अंतिम क्षण तक मैं तुम्हे, स्मरू स्मरे सब सन्त ॥14॥

 

दया धर्म वर धर्म है, अदया-भाव अधर्म।

अधर्म तज प्रभु धर्म ने, समझाया पुनि धर्म॥

धर्मनाथ को नित नमूं, सधे शीघ्र शिव शर्म।

धर्ष-मर्म को लख सकूँ, मिटे मलिन मम कर्म ॥15॥

 

शान्तिनाथ हो शान्त कर, सातासाता सान्त

केवल, केवल-ज्योतिमय, क्लान्ति मिटी सब ध्वांत॥

सकल ज्ञान से सकल को, जान रहे जगदीश

विकल रहे जड़ देह से, विमल नमूं नत शीश ॥16॥

 

ध्यान-अग्नि से नष्ट कर, प्रथम पाप परिताप।

कुंथुनाथ पुरुषार्थ से, बने न अपने आप॥

ऐसी मुझ पै हो कृपा, मम मन मुझ में आया

जिस विध पल यें लवण है जल में घुल मिल जाय ॥17॥

 

नाम मात्र भी नहि रखों, नाम-काम से काम

ललाम आतम में करो, विराम आठों चाम॥

नाम धरो अर नाम तव, अतः स्मरू अविराम।

अनाम बन शिवधाम में, काम बनूँ कृत-काम ॥18॥

 

मोहमल्‍ल को मार कर, मल्लि नाथ जिनदेव।

अक्षय बनकर पा लिया, अक्षय सुख स्वयमेव॥

बाल ब्रह्मचारी विभो, बाल समान विराग।

किसी वस्तु से राग ना, मम तव पद से राग ॥19॥

 

मुनि बन मुनिपन में निरत, हो मुनि यति बिन स्वार्थ।

मुनिव्रत का उपदेश दे, हमको किया कृतार्थ॥

यही भावना मम रही, मुनिव्रत पाल यथार्थ।

मैं भी मुनिसुव्रत बनूँ, पावन पाय पदार्थ ॥20॥

 

अनेकान्त का दास हो, अनेकान्त की सेव।

करूँ गहूँ मैं शीघ्र से, अनेक गुण स्वयमेव॥

अनाथ मैं जगनाथ हो, नमीनाथ दो साथ।

तव पद में दिन-रात हूँ, हाथ जोड़ नत-माथ ॥21॥

 

नील गगन में अधर हो, शोभित निज में लीन।

नील कमल आसीन हो, नीलम से अति नील॥

शील झील में तैरते, नेमि जिनेश सलील।

शील डोर मुझ बांध दो, डोर करो मत ढील ॥22॥

 

खास दास की आस बस, श्वाँस-श्वाँस पर वास।

पार्श्व करो मत दास को, उदासता का दास॥

ना तो सुर-सुख चाहता, शिव-सुख की ना चाह।

तव थुति-सरवर में सदा, होवे मम अवगाह ॥23॥

 

नीर-निधि से धीर हो, वीर बने गंभीर।

पूर्ण तैर कर पा लिया, भव सागर का तीर॥

अधीर हूँ मुझे धीर दो, सहन करूँ सब पीर।

चीर-चीर कर चिर लखू अन्तर की तस्वीर ॥24॥

॥ इति श्री स्वयम्भू स्तोत्र हिंदी ॥

श्री स्वयम्भू स्तोत्र हिन्दी ( पद्यानुवाद) 

श्री आदिनाथ जिन स्तुति

(गीता छन्द)

रचयिता : हमें अज्ञात है। 

जो हुये हैं अरहन्त आदि, स्वयं बोध सम्हारके ।
जो परम निर्मल ज्ञान चक्षु, प्रकाश भवतम हारके ॥
निज पूर्ण गुणमय वचन कर से, जग अज्ञान मिटा दिया।
सो चन्द्र सम भवि जीव हितकर, जगत माहिं प्रकाशिया ॥ १ ॥

सो प्रजापति हो प्रथम जिसने, प्रजा को उपदेशिया ।
असि कृषि आदि कर्म से, जीवन उपाय बता दिया ॥
फिर तत्त्वज्ञानी परमविद, अद्भुत उदय धर्तार ने ।
संसार भोग ममत्व टाला, साधु संयम धारने ॥ २ ॥

इन्द्रियजयी, इक्ष्वाकुवंशी मोक्ष की इच्छा करे।
सो सहनशील सुगाढ व्रत में, साधु संयम को धरे ॥
निज भूमि महिला त्याग दी, जो थी सती नारी समा।
यह सिन्धु जल है वस्त्र जिसका, और छोड़ी सब रमा ॥ ३ ॥

निज ध्यान अग्नि प्रभाव से रागादि मूलक कर्म को ।
करुणा बिना है भस्म कीने चार घाति कर्म को ॥
अरहन्त हो जग प्राणि हित सत् तत्त्व का वर्णन किया।
फिर सिद्ध हो निज ब्रह्मपद अमृतमई सुख नित पिया ॥ ४ ॥

जो नाभिनन्दन वृषभ जिन सब कर्म मल से रहित हैं ।
जो ज्ञान तन धारी प्रपूजित साधुजन कर सहित हैं ।
जो विश्वलोचन लघु मर्ती को जीतते निज ज्ञान से ।
जो आदिनाथ पवित्र कीजे, आत्म मम अघ खान से ॥ ५ ॥

श्री अजितनाथ जिन – स्तुति

( मालिनी छन्द)
दिवि से प्रभु आकर जन्म जब मात लीना ।
घर के सब बन्धु मुखकमल हर्ष कीना ॥
क्रीडा करते भी जिन विजय पूर्ण पाई ।
अजित नाम रक्खा जो प्रगट अर्थ दाई ॥६ ॥

अब भी जग लेते नाम भगवत् अजित का।
सत् शिवमगदाता वर अजित तीर्थङ्कर का ॥
मंगल कर्ता है परम शुचि नाम जिनका ।
निज कारज का भी लेत नित नाम उनका ॥७ ॥

जिम सूर्य प्रकाशे, मेघदल को हटाकर ।
कमल वन प्रफुल्लै, सब उदासी घटाकर ॥
तिम मुनिवर प्रगटे, दिव्य वाणी छटाकर ।
भवि गए आशय गत, मल कलंक मिटाकर ॥८ ॥

जिसने प्रगटाया धर्म भव पारकर्ता ।
उत्तम अति ऊँची, जान जन- दुःख हरता ॥
चंदन सम शीतल, गङ्ग ह्रद में नहाते ।
बहुघाम सताए हस्तिवर शांति पाते ॥९ ॥

निज ब्रह्म रमानी, मित्र शत्रु समानी ।
ले ज्ञान कृपाणी, रोषादि दोष हानी ॥
लहि आतम लक्ष्मी, निजवशी जीत कर्मा ।
भगवन अजितेश, दीजिए श्री स्वशर्मा ॥ १० ॥

श्रीसंभवनाथजिन – स्तुति

(भुजंगप्रयात छन्द)

तूही सौख्यकारी जग में नरों को ।
कुतृष्णा महाव्याधि पीडित जनों को ॥
भयानक परम वैद्य है रोगहारा |
यथा वैद्य ने दीन का रोग टारा ॥ ११ ॥

दशा जग अनित्य शरण है न कोई ।
अहं मम मई दोष मिथ्यात्व वोई ॥
जरा – जन्म-मरण सदा दुख करे है।
तुही टाल कर्म, परम शान्ति दे है ॥ १२ ॥

बिजली सम चंचल सुख विषय का ।
करै वृद्धि तृष्णामई रोग जिय का ॥
सदा दाह चित्त में कुतृष्णा बढ़ावे ।
जगत दुख भोगे, प्रभु हम बतावे ॥ १३ ॥

जु है मोक्ष बन्ध व है हेतु उनका ।
बन्धा अर खुला जिय, फल जो छुटन का ॥
प्रभू स्याद्वादी, तुम्हीं ठीक कहते ।
न एकांत मत के कभी पार लहते ॥ १४ ॥

जहाँ इन्द्र भी हारता गुणकथन में ।
कहाँ शक्ति मेरी तुझी थुति करन में ||
तदपि भक्तिवश पुण्य यश गान करता ।
प्रभू दीजिए नित शिवानन्द परता ॥ १५ ॥

श्रीअभिनन्दननाथजिन-स्तुति

(छन्द स्रग्विनी)

आत्मगुण वृद्धि से नाथ अभिनन्दना।
धर अहिंसा वधू, शान्ति सेवित घना ॥
आत्ममय ध्यान की, सिद्धि के कारणे ।
होय निर्ग्रन्थ पर, दोय विधि टारने ॥ १६ ॥

तन अचेतन यही, और तिस योग तें ।
प्राप्त संबंध में, आपपन मानते ॥
जो क्षणिक वस्तु है, थिरपना देखते ।
नाश जग देख प्रभु, तत्त्व उपदेशते ॥ १७ ॥

क्षतु तृषा रोग प्रतिकार बहु ठानते ।
अक्ष सुख भोग कर तृप्ति नहिं मानते ॥
थिर नहीं जीव तन, हित न हो दौड़ना ।
यह जगत रूप भगवान विज्ञापना ॥ १८ ॥

लोलुपी भोग जन, नहिं अनीती करे।
दोष को देख जग, भय सदा उर धरे ॥
है विषय मग्नता, दोउ भव हानिकर ।
सुज्ञ क्यों लीन हो, आप मत जानकर ॥१९ ॥

है विषयलीनता, प्राणि को ताप कर।
है तृषा वृद्धिकर, हो न सुख से वसर ॥
हे प्रभो ! लोकहित, आप मत मान के ।
साधु जब शर्ण ले, आप गुरु मान के ॥ २० ॥

श्रीसुमतिनाथजिन – स्तुति

( त्रोटक छन्द)

मुनिनाथ सुमति सत् नाम धरे,
सत् युक्तिमई मत तुम उचरे ॥
तुम भिन्न मतों में नाहिं बने.
सब कारज कारक तत्त्व घने ॥ २१ ॥

है तत्त्व अनेक व एक वही,
तत्त्व भेद अभेदहि ज्ञान सही ॥
उपचार कहो तो सत्य नहीं,
इक हो अन ना वक्तव्य नहीं ॥ २२ ॥

है सत्त्व असत्त्व सहित कोई नय,
तरु पुष्प रहे न हि व्योम कलप ॥
तव दर्शन भिन्न प्रमाण नहीं,
स्व स्वरूप नहीं कथमान नहीं ॥ २३ ॥

जो नित ही होता नाश उदय,
नहिं, हो न क्रिया, कारक न सधय ॥
सत् नाश न हो नहिं जन्म असत्,
जु प्रकाश भये पुद्गल तम सत् ॥२४॥

विधि व निषेध सापेक्ष सही,
गुण मुख्य कथन स्याद्वाद यही ॥
इम तत्त्व प्रदर्शी आप सुमति,
थुति नाथ करूँ हो श्रेष्ठ सुमति ॥२५ ॥

श्रीपद्मप्रभजिन स्तुति

(मुक्तादाम छन्द)

पद्मप्रभ पद्म समान शरीर,
शुचि लेश्याधर रूप गम्भीर ॥
परम श्री शोभित मूर्ति प्रकाश,
कमल सूरजवत भव्य विकाश ॥ २६ ॥

धरत ज्ञानादि ऋद्धि अविकार,
परम ध्वनि चारु समवसृत सार ॥
रहे अरहन्त परम हितकार,
धरी बोध श्री मुक्ति मंझार ॥ २७ ॥

प्रभू तन रश्मिसमूह प्रसार,
बाल सूर्य सम छवि धरतार ॥
नर सुर पूर्ण सभा में व्यापा,
जिम गिरि पद्मराग मणि तापा ॥ २८ ॥

सहस पत्र कमलों पर विहरे,
नभ में मानो पल्लव प्रसरे //
कामदेव जेता जिनराजा,
करत प्रजा का आतम काजा ॥ २९ ॥

तुम ऋषि गुण सागर गुण लव भी,
कथन न समरथ इन्द्र कभी भी ॥
हूँ बालक कैसे गुण गाऊँ,
गाढ़ भक्ति से कुछ कह गाऊँ ॥३०॥

श्रीसुपार्श्व जिन-स्तुति

(छन्द चौपाई)

जय सुपार्श्व भगवन् हित भाषा,
क्षणिक भोग की तज अभिलाषा ।
तप्त शान्त नहिं तृष्णा बन्धती,
स्वस्थ रहे नित मनसा सधती ॥३१ ॥

जिम जड़ यन्त्र पुरुष से चलता,
तिम यह देह जीवधृत पलता ।
अशुचि दुखद दुर्गन्ध कुरूपी,
यामें राग कहा दुख रूपी ॥ ३२ ॥

यह भवितव्य अटल बलधारी.
होय अशक्त अहं मतिकारी ।
दो कारण बिन कार्य न राचा,
केवल यत्न विफल मत साचा ॥३३ ॥

डरत मृत्यु से तदपि टलत न,
तिन हित चाहे तदपि लभत ना ।
तदपि मूढ़ भयवश हो कामी,
वृथा जलत हिय हो न अकामी ॥३४॥

सर्व तत्त्व के आप हि ज्ञाता,
मात बालवत शिक्षा दाता ।
भव्य साधुजन के हो नेता,
मैं भी भक्ति सहित थुति देता ॥ ३५ ॥

श्रीचन्द्रप्रभ जिन-स्तुति

(भुजंगप्रयात छन्द)

प्रभू चन्द्रसम शुक्ल वर वर्णधारी,
जगत नित प्रकाशित परम ज्ञानचारी ।
जिनं जित कषायं महत पूज्य मुनिपति,
नमूँ चन्द्रप्रभु तू द्वितीय चन्द्र जिनपति ॥३६ ॥

हरैं भानु किरणें यथा तम जगत का,
तथा अंग भामण्डलं तम जगत का ।
शुकल ध्यान दीपक जगाया प्रभू ने,
हरा तम कुबोधं स्वयं ज्ञान भू ने ॥३७॥

स्वमत श्रेष्ठता का धरै मद प्रवादी,
सुनें जिन वचन को तजें मद कुवादी ।
यथा मस्त हाथी सुनें सिंह गर्जन,
तजैं मद तथा मोह का हो विसर्जन ॥ ३८ ॥

तु ही तीन भू में परम पद प्रभू है,
करै कार्य अद्भुत परम तेज तू है।
जगत नेत्रधारी अनन्त प्रकाशी,
रहे नित सकल दुख का तू विनाशी ॥ ३९ ॥

तु ही चन्द्रमा भवि कुमुद का विकाशी,
किया नाश सब दोष मल मेघराशी ।
प्रगट सत् वचनकी किरणमाल व्यापी,
करो मुझ पवित्रं तु ही शुचि प्रतापी ॥ ४० ॥

श्री पुष्पदन्त जिन स्तुति

(पद्धरि छन्द)

हे सुविधि आपने कहा तत्त्व,
जो दिव्यज्ञान से तत् अतत्त्व ।
एकान्त हरणं सुप्रमाण सिद्ध,
नहिं जान सकै तुमसे विरुद्ध ॥ ४१ ॥

है अस्ति कथंचित् और नास्ति,
भगवान तुझ मत में यह तथास्ति ।
सत् असत्मई भेद रु अभेद,
है वस्तु बीच नहिं शून्य वेद ॥४२ ॥

“यह है वह ही ” है नित्य सिद्ध,
“यह अन्य भया” यह क्षणिक सिद्ध ।
नहिं है विरुद्ध दोनों स्वभाव,
अन्तर बाहर साधन प्रभाव ॥ ४३ ॥

पद एकानेक स्ववाच्य तास,
जिम वृक्ष स्वत: करते विकास ।
यह शब्द स्यात् गुण मुख्यकार,
नियमित नहिं होवे बाध्यकार ||४४ ॥

गुण मुख्य कथन तव वाक्य सार,
नहिं पचत उन्हें जो द्वेष धार ।
लखि आस तुम्हें इन्द्रादिदेव,
पद कमलन में मैं करहुँ सेव ॥ ४५ ॥

श्री शीतलनाथ जिन – स्तुति

(स्रग्विणी छन्द)

तव अनघ वाक्य किरणें, विशद ज्ञानपति,
शान्त – जल- पूरिता, शमकरा सुष्ठुमति ।
है तथा शम न चन्दन, किरण चन्द्रमा,
नाहिं गंगा जलं, हार मोती शमा ||४६ ॥

अक्ष सुख चाह की आग से तप्त मन,
ज्ञान- अमृत – सुजल सींच कीना शमन
वैद्य जिम मन्त्र गुण से करे शान्त तन,
सर्व विष की जलन से हुआ बेयतन ॥ ४७ ॥

भोग की चाह अर चाह जीवन करे,
लोक दिन श्रम करे रात्रि को सो रहे ।
हे प्रभु आप तो रात्रि दिन जागिया,
मोक्ष के मार्ग को हर्षयुत साधिया ॥ ४८ ॥

पुत्र धन और परलोक की चाह कर,
मूढ़ जन तप करें आपको दाह कर ।
आपने तो जरा जन्म के नाश हित,
सर्व किरिया तजी शान्तिमय भावहित ॥ ४९ ॥

आप ही श्रेष्ठ ज्ञानी महा हो सुखी,
आपसे जो परे बुद्धि लव मद दुखी ।
याहितें मोक्ष की भावना जे करें,
सन्तज़न नाथ शीतल तुम्हें उर धरे ॥ ५० ॥

श्री श्रेयांसनाथ जिन – स्तुति

(छन्द मालिनी)

जिनवर हितकारी वाक्य निर्बाधकारी,
जगत जन सुहितकर मोक्ष- मारग प्रचारी ।
जिम मेघ रहित हो सूर्य एकी प्रकाशे,
तिम तुम या जग में एक अद्भुत प्रकाशे ॥ ५१ ॥

है विधिषेध वस्तु और प्रतिषेध रूपं,
जो जाने युगपत है प्रमाण स्वरूपं ।
कोई धर मुख्य अन्य को गौण करता,
नय अंश प्रकाशी पुष्ट दृष्टान्त करता ॥ ५२ ॥

वक्ता इच्छा से मुख्य इक धर्म होता,
तब अन्य विवक्षा बिन गौणता मांहि सोता ।
अरि मित्र उभय बिन एक जन शक्ति रखता,
है तुझ मत द्वैतं, कार्य तब अर्थ करता ॥५३ ॥

जब होय विवादं सिद्ध दृष्टांत चलता,
वह करता सिद्धि जब अनेकान्त चलता।
एकान्त मतों में साधना होय नाहीं,
तव मत है साँचा सर्व साधता तहां ही ॥५४॥

एकान्त मतों के चूर्ण कर्ता तिहारे,
न्यायमई बाणं मोहरिपु जिन संहारे ।
तुम ही तीर्थङ्कर केवल ऐश्वर्य धारी,
तातें तेरी ही भक्ति करनी विचारी ॥५५ ॥

श्री वासुपूज्य जिन-स्तुति

(छन्द )

तुम्हीं कल्याण पञ्च में पूजनीक देव हो,
शक्र राज पूजनीक वासुपूज्यदेव हो ।
मैं भी अल्पधी मुनीन्द्र पूज आपकी करूँ,
भानु के प्रपूज काज दीप की शिखा धरूँ ॥५६॥

वीतराग हो तुम्हें न हर्ष भक्ति कर सके,
वीतद्वेष हो तुम्हीं, न क्रोध शत्रु हो सके।
सार गुण तथापि हम कहें महान भाव से,
हो पवित्र चित्त हम हटें मलीन भाव से ॥५७॥

पूजनीक देव आप पूजके सुचाव से,
बाँधते महान पुण्य जन विशुद्ध भाव से ।
अल्प अघ न दोषकर यथा न विष कणा करे,
शीत शुचि समुद्र नित्य शुद्ध ही रहा करे ॥ ५८ ॥

वस्तु बाह्य है निमित्त पुण्य पाप भाव का,
है सहाय मूलभूत अन्तरंग भाव का।
वर्तता स्वभाव में उसे सहायकार है,
मात्र अन्तरंग हेतु कर्म बन्धकार है ॥५९ ॥

बाह्य अन्तरंग हेतु पूर्णता लहाय है,
कार्य सिद्ध तहां होय द्रव्यशक्ति पाय है।
और भाँति मोक्षमार्ग होय ना भवीनि को,
आप ही सुवन्दनीय हो गुणी ऋषीनि को ॥ ६० ॥

श्री विमलनाथ जिन – स्तुति

(भुजंगप्रयात छन्द)

नित्यत्व अनित्यत्व नयवाद सारा,
अपेक्षा बिना आप पर नाशकारा ।
अपेक्षा सहित है स्व पर कार्यकारी,
विमलनाथ तुम तत्त्व ही अर्थकारी ॥ ६१ ॥

यथा एक कारण नहीं कार्य करता,
सहायक उपादान से कार्य सरता ।
तथा नय कथन मुख्य गौणं करत है,
विशेष वा सामान्य सिद्धि करत है ॥ ६२ ॥

हर एक वस्तु सामान्य विशेषं,
अपेक्षा कृतं भेद अभेदं सुलेखं ।
यथा ज्ञान जग में वही है प्रमाणं,
लखे एक हम आप पर तुम बखानं ॥६३ ॥

वचन है विशेषण उसी वाच्य का ही,
जिसे वह नियम से कहे अन्य नाहीं ।
विशेषण विशेष्य न हो अति प्रसंग,
जहां स्यात् यह हो न हो अन्य संग ॥ ६४ ॥

यथा लोह रसबद्ध हो कार्य कारी,
तथा स्यात् सुचिह्नित सुनय कार्यकारी ।
कहा आपने सत्य वस्तु स्वरूपं,
मुमुक्षु भविक वन्दते आप रूपं ॥ ६५ ॥

श्री अनन्तनाथ जिन – स्तुति

(पद्धरि छन्द)

चिर चितवासी मोही पिशाच,
तन जिस अनन्त दोषादि राच।
तुम जीत लिया निज रुचि प्रसाद,
भगवन अनन्त जिन सत्य वाद ||६६ ॥

कल्मषकारी रिपु चव कषाय,
मन्मथमद रोग जु तापदाय ।
निज ध्यान औषधि गुण प्रयोग,
नाशे हूवे सबवित् सयोग ॥६७ ॥

है खेद – अम्बु भयगण-तरंग,
ऐसी सरिता तृष्णा अभंग ।
सोखी अभंग रविकर प्रताप,
हो मोक्ष-तेज जिनराज आप ॥ ६८ ॥

तुम प्रेम करें वे धन लहंत,
तुम द्वेष करे हो नाशवन्त ।
तुम दोनों पर हो वीतराग,
तुम धारत हो अद्भुत सुहाग ॥६९ ॥

तुम ऐसे हो वैसे मुनीश,
मुझ अल्प बुद्धि का कथन ईश।
नहिं समरथ सर्व महात्म ज्ञान,
सुखकर अमृत- सागर समान ॥७०॥

श्री धर्मनाथ जिन – स्तुति

(स्रग्विणी छन्द)

धर्म सत् तीर्थ को जग प्रवर्तन किया,
धर्म ही आप हैं साधुजन लख लिया ।
ध्यानमय अग्नि से कर्मघन दग्ध कर,
सौख्य शाश्वत लिया सत्त्व शंकर अमर ॥७१ ॥

देव मानव भविकवृन्द से सेवितं,
बुद्ध गणधर प्रपूजित महाशोभितं ।
जिस तरह चन्द्र नभ में सुनिर्मल लसे,
तारका वेष्ठितं शांतिमय हुल्लसे ॥७२॥

प्रतिहारज विभव आपके राजती,
देह से भी नहीं रागता छाजती ।
देव मानव सुहित मोक्षमग कह दिया,
होय शासन फलं यह न चित में दिया ॥७३॥

आपकी मन वचन काय की सब क्रिया,
होय इच्छा बिना कर्म कृत यह क्रिया ।
हे मुने! ज्ञान बिन है न तेरी क्रिया,
चित नहीं कर सकै भान अद्भुत क्रिया ॥ ७४ ॥

आपने मानुषी भाव को लांघकर,
देव गण से महा पूज्यपन प्राप्त कर ।
हो महादेव आप, हे धरमनाथजी,
दीजिए मोक्ष पद हाथ श्री साथजी ॥ ७५ ॥

श्रीशान्तिनाथ जिन – स्तुति

(नाराच छन्द)

परम प्रताप धर जु शान्तिनाथ राज्य बहु किया,
महान शत्रु को विनाश सर्व जन सुखी किया।
यतीश पद महान धार दयामूर्ति बन गये,
आप ही से आपके कुपाप सब शमन भये ॥७६ ॥

परम विशाल चक्र से जु सर्व शत्रु भयकरं,
नरेन्द्र के समूह को सुजीत चक्रधर वरं ।
हुये यतीश आत्मध्यान चक्र को चलाइया,
अजेय मोह नाश के महाविराग पाइया ॥७७॥

राजसिंह राज्यकीय भोग या स्वतंत्र हो,
शोभते नृपों के मध्य राज्य लक्ष्मीतन्त्र हो ।
पाय के अरहन्त लक्ष्मी आप में स्वतंत्र हो,
देव नर उदार सभा शोभते स्वतंत्र हो ॥७८॥

चक्रवर्ति पद नृपेन्द्र चक्र हाथ जोड़िया,
यतीश पद में दयार्द्र धर्मचक्रं वश किया।
अर्हन्त पद देव-चक्र हाथ जोड़ नत किया,
चतुर्थ शुक्लध्यान कर्म नाश मोक्षवर लिया ॥७९ ।।

राग द्वेष नाश आत्म शान्ति को बढ़ाइया,
शरण जु लेय आपकी वही सुशांति पाइया ।
भगवन् शरण्य शान्तिनाथ भाव ऐसा सदा,
दूर हो संसार कलेश भय न हो मुझे कदा ॥ ८० ॥

श्री कुन्थुनाथजिन – स्तुति

(छन्द त्रोटक )

जय कुन्थुनाथ नृप चक्रधरं,
यति हो कुन्थवादि दयार्द्र परं ।
तुम जन्म- जरा मरणादि शमन,
शिवहेतु धर्मपथ प्रगट करन ॥८१॥

तृष्णाग्नि दहत नहिं होय शमन,
मन- इष्ट भोगकर होय बढ़न ।
तन-ताप-हरण कारण भोगं,
इम लख निजविद् त्यागे भोगं ॥८२ ॥

बाहर तप दुष्कर तुम पाला,
जिन आतम ध्यान बढ़े आला ।
द्वय ध्यान अशुभ नहिं नाथ करे,
उत्तम द्वय ध्यान महान धरे ॥ ८३ ॥

निज घाती कर्म विनाश किये,
रत्नत्रय तेज स्ववीर्य लिये ।
सब आगम के वक्ता राजै,
निर्मल नभ जिम सूरज छाजै ॥ ८४ ॥

यतिपति तुम केवलज्ञान धरे,
ब्रह्मादि अंश नहिं प्राप्त करे ।
निज हित रत आर्य सुधी तुमको,
अज ज्ञानी अर्ह नमैं तुमको ॥८५ ॥

श्री अरनाथ जिन स्तुति

(पद्धरि छन्द)

गुण थोड़े बहुत कहे बढ़ाय, जग में श्रुति सो ही नाम पाय ।
तेरे अनन्त गुण किम कहाय, स्तुति तेरी कोई विधि न थाय ॥८६ ॥

तो भी मुनीन्द्र शुचि कीर्तिधार, तेरा पवित्र शुभ नाम सार ।
कीर्तन से मन हम शुद्ध होय, तातैं कहना कुछ शक्ति जोय ॥८७॥

तुम मोक्ष चाह को धार नाथ, जो भी लक्ष्मी सम्पूर्ण साथ ।
सब चक्र चिह्न सह-भरत – राज्य, जीरण तृणवत् छोड़ा सुराज्य ॥८८ ॥

तुम रूप परम सुन्दर विराज, देखन को उमगा इन्द्रराज ।
दो- लोचन – धर कर सहस नयन, नहिं तृप्त हुआ आश्चर्य भरन ॥८९ ॥

जो पापी सुभट कषाय धार, ऐसा रिपु मोह अनर्थकार ।
सम्यक्त्व ज्ञान संयम सम्हार, इन शस्त्रन से कीना संहार ॥९० ॥

यह काम धरत बहु अहंकार, त्रय लोक प्राणिगण विजयकार ।
तुमरे ढिग पाई उदयहार, तब लज्जित हुआ है अपार ॥ ९१ ॥

तृष्णा सरिता है अति उदार, दुस्तर इह – परभव दुःखकार ।
विद्या – नौका चढ़ रागरिक्त, उतरे तुम पार प्रभु विरक्त ॥ ९२ ॥

यमराज जगत को शोककार, नित जरा जन्म द्वै सखा धार ।
तुम यमविजयी लख हो उदास, निज कार्य करन समरथ न तास ॥९३ ॥

हे धीर! आपका रूप सार, भूषण आयुध वसनादि टार ।
विद्या दम करुणामय प्रसार, कहता प्रभु दोष रहित अपार ॥९४ ॥

तेरा वपु भामण्डल प्रसार, हरता सब बाहर तम अपार ।
तव ध्यान तेज का है प्रभाव, अन्तर अज्ञान हरै कुभाव ॥९५ ॥

सर्वज्ञ ज्योति से जो प्रकाश, तेरी महिमा का जो विकाश ।
है कौन सचेतन प्राणी नाथ, जो नमन करै नहिं नाथ माथ ॥९६ ॥

तुम वचनामृत तत्त्व प्रकाश, सब भाषामय होता विकाश ।
सब सभा व्यापकर तृप्तकार, प्राणिन को अमृतवत् विचार ॥९७ ॥

तुम अनेकांत मत ही यथार्थ, यातें विपरीत नहीं यथार्थ ।
एकान्त दृष्टि है मृषा वाक्य, निज घातक सर्व अयोग्य वाक्य ॥९८ ॥

एकांती तपसी मान धार, निज दोष निरख गज नयन धार ।
ते अनेकांत खण्डन अयोग्य, तुझ मत लक्ष्मी के हैं अयोग्य ॥ ९९ ॥

एकांती निज घातक जु दोष, समरथ नहिं दूर करण सदोष ।
तुम द्वेष धार निज हननकार, मानें अवाच्य सब वस्तु सार ॥१०० ॥

सत् एक नित्य वक्तव्य वाक्य, या तिन प्रतिपक्षी नय सुवाक्य ।
सर्वथा कथन में दोषरूप, यदि स्याद्वाद हों पुष्टरूप ॥१०१॥

सर्वथा नियम का त्यागकार, जिस नय श्रुत देखा पुष्टकार ।
है’ स्यात’ शब्द तुम मत मंझार, निज घाती अन्य न लखें सार ॥ १०२ ॥

है अनेकान्त भी अनेकान्त, साधत प्रमाण नय, बिना ध्वांत।
सप्रमाण दृष्टि है अनेकान्त, कोई नय- मुख से है एकान्त ॥ १०३ ॥

निरुपम प्रमाण से सिद्ध धर्म,
सुखकर हितकर गुण कहत मर्म ।
अर जिन ! तुम सम जिन तीर्थनाथ,
नहिं कोई भवि बोधक सनाथ ॥ १०४ ॥

मति अपनी के अनुकूल नाथ !
आगम जिन कहता मुक्तिनाथ ।
तद्वत गुण अंश कहा मुनीश !
जातें क्षय हों मम पाप ईश ॥ १०५ ॥

श्रीमल्लिनाथ जिन-स्तुति

(छन्द त्रोटक )

जिन मल्लि महर्षि प्रकाश किया,
सब वस्तु सुबोध प्रत्यक्ष लिया ।
तब देव मनुज जगा प्राणि सभी,
कर जोड़ नमन करते सुखधी ॥१०६ ॥

जिनकी मूरत हैं कनकमयी,
प्रसारी भामण्डल रूपमयी ।
वाणी जिनकी सत् तत्वकथक,
स्यात्पदपूर्वं यतिगण रंजक ॥ १०७ ॥

जिन आगे होई गलित माना,
एकान्ती तजैं वाद थाना
विकसित सुवरण अम्बुज दल से,
भू भी हंसती प्रभु पद तल से ॥१०८॥

जिन- चन्द्र वचन किरणें चमकें.
चहुँ ओर शिष्य यति ग्रह दमकें ।
निज आत्मतीर्थ अति पावन है,
भावसागर-जन इक तारन है ॥१०९ ॥

जिन शुक्ल ध्यान तप अग्नि बली,
जिससे कर्मोंघ अनन्त जली ।
जिन सिंह परम कृतकृत्य भये,
निःशल्य मल्लि हम शरण गये ॥११०॥

श्री मुनिसव्रतनाथ जिन – स्तुति

(स्रग्विणी छन्द)

साधु – उचित व्रतों में सुनिश्चित थये,
कर्म हर तीर्थकर साधु-सुव्रत भये ।
साधगण की सभा में सुशोभित भये,
चन्द्र जिम उडुगणों से सुवेष्टित भये ॥ १११ ॥

मोर के कण्ठ सम नील रंग रंग है,
काममद जीतकर शान्तिमय अंग है।
नाथ ! तेरी तपस्या जनित अंग जो,
शोभता चन्द्रमण्डल मई रंग जो ॥ ११२ ॥

आपके अंग में शुक्ल ही रक्त था,
चन्द्रसम निर्मल रजरहित गन्ध था ।
आपका शान्तिमय अद्भुतं तन जिनं,
मनवचन का प्रवर्तन परम शुभ गणं ॥११३॥

जनन व्यय ध्रौव्य लक्षण जगत प्रतिक्षणं,
चित अचित आदि से पूर्ण यह हरक्षणं ।
यह कथन आपका, चिह्न सर्वज्ञ का,
है वचन आपका आस उत्कृष्ट का ॥११४॥

आपने अष्ट कर्म कलंक महा,
निरूपमं ध्यान बल से सभी है दहा ।
भवरहित मोक्ष-सुख के धनी हो गये,
नाश संसार हो भाव मेरे भये ॥ ११५ ॥

श्री नमिनाथ जिन – स्तुति

(स्रग्विणी छन्द)

साधु जब स्तुति करे भाव निर्मल धरे,
स्तुति हो वा नहीं, फल करै न करै ।
इम सुगम मोक्षमग जग स्व-आधीन है,
नमिजिनं आप पूजे गुणाधीन है ॥ ११६ ॥

आपने सर्ववित्! आत्मध्यानं किया,
कर्म बन्धं जला मोक्षमग कह दिया |
आपमें केवलज्ञान पूरण भया,
अनमती आप रवि-जुगनु सम हो गया ॥११७॥

अस्ति नास्ति उभय वानुभय मिश्र तत्,
सप्तभंगीमयं तत् अपेक्षा स्वकृत ।
त्रिमितं धर्ममय तत्त्व गाया प्रभू,
नैक नय की अपेक्षा, जगतगुरु प्रभू ॥११८॥

अहिंसा जगत ब्रह्म परमं कही है,
जहां अल्प आरंभ वहाँ नहीं रही है।
अहिंसा के अर्थ तजा द्वय परिग्रह,
दयामय प्रभू वेष छोड़ा उपधिमय ॥११९ ॥

आपका अंग भूषण वसन से रहित,
इंद्रियाँ शांत जग कहत तुम कामजित ।
उग्र शस्त्र बिना निर्दयी क्रोध जित,
आप निर्मोह, शममय, शरण राख नित ॥१२०॥

श्री नेमिनाथ जिन – स्तुति

(छन्द त्रोटक )

भगवन् ऋषि ध्यान सु शुक्ल किया,
ईंधन चहु कर्म जलाय दिया।
विकसित अम्बुजवत् नेत्र धरे,
हरिवंश -केतु, नहिं जरा धरे ॥ १२१ ॥

निर्दोष विनय दम वृष कर्ता,
शुचि ज्ञान किरण जन हित कर्ता ।
शीलोदधि नेमि अरिष्ट जिनं,
भवनाश लिए प्रभु मुक्त जिनं ॥ १२२ ॥

तुम पाद कमल युग निर्मल है,
पदतल-द्वय रक्त-कमल-दल है।
नख चन्द्र किरण मण्डल छाया,
अति सुन्दर शिखरांगुलि भाया ॥ १२३ ॥

इन्द्रादि मुकुट मणि किरण फिरै,
तब चरण चूम्बकर पुण्य भरै ।
निज हितकारी पण्डित मुनिगण,
मंत्रोच्चारी प्रणमें भविगण ॥ १२४ ॥

द्युतिमय रविसम रथचक्र किरण,
करती व्यापक जिस अंग धरन ।
है नील जलद सम तन नीलं,
है केतु गरुड़ जिस कृष्ण हलं ॥ १२५ ॥

दोनों भ्राता प्रभु-भक्ति-मुदित,
वृषविनय-रसिक जननाथ उदित ।
सहबन्धु नेमिजिन-सभा गये,
युग चरणकमल वह नमत भये ॥ १२६ ॥

भुवि काहि कुमुद गिरनार अचल,
विद्याधरणी सेवित स्वशिखर ।
है मेघ पटल छाये जिस तट,
तव चिन्ह उकेरे वज्र – मुकुट ॥ १२७ ॥

इम सिद्धक्षेत्र धर तीर्थ भया,
अब भी ऋषिगण से पूज्य थया ।
जो प्रीति ह्रदयधर आवत है,
गिरनार प्रणम सुख पावत है ॥१२८ ॥

जिननाथ ! जगत सब तुम जाना,
युगपत जिम करतल अमलाना ।
इन्द्रिय वा मन नहिं घात करे,
न सहाय करें, इम ज्ञान धरे ॥१२९ ॥
यातें हे जिन ! बुधनुत तव गुण,
अद्भुत प्रभावधर न्याय सुगुण ।
चिन्तन कर मन हम लीन भये,
तुमरे प्रणमन तल्लीन भये ॥१३० ॥

श्री पार्श्वनाथ जिन स्तुति

जय पार्श्वनाथ अति धीर वीर,
नीले बादल बिजली गंभीर ।
अति उग्र वज्र जल पवन पात,
वेरी उपद्रुत नहिं ध्यान जात ॥१३१ ॥

धरणेन्द्र नाग निज फण प्रसार,
बिजलीवत् पीत सुरंग धार ।
श्री पार्श्व उपद्रुत छाय लीन,
जिम नग तडिदम्बुद सांझ कीन ॥१३२ ॥

प्रभु ध्यानमयी असि तेजधार,
कीना दुर्जय मोह प्रहार ।
त्रैलोक्य पूज्य अद्भुत अचिन्त्य,
पाया अर्हन्त पद आत्मचिन्त्य ॥ १३३ ॥

प्रभु देख कर्म से रहित नाथ,
वनवासी तपसी आये साथ |
निज श्रम असार लख आप चाह,
धरकर शरणा ली मोक्षराह ॥ १३४ ॥

श्री पार्श्व उग्र कुल नभ सुचन्द्र,
मिथ्यातम हर सत् ज्ञानचन्द्र ।
केवलज्ञानी सत् मग प्रकाश,
हूँ नमत सदा रख मोक्ष- आश ॥१३५ ॥

श्री महावीर जिन – स्तुति

(त्रोटक छन्द)

तुम वीर धवल गुण कीर्ति धरे
जग में शोभै गुण आत्म भरे ।
जिम नभ शोभै शुचि चन्द्रग्रहं,
सित कुन्द समं नक्षत्र ग्रहं ॥ १३६ ॥

हे जिन ! तुम शासन की महिमा,
भविभव नाशक कलिमांहि रमा ।
निज- ज्ञान – प्रभा अनक्षीण-विभव,
मलहर गणधर पण मैं मत तब ॥१३७॥

हे मुनि ! तुम मत स्याद्वाद अनघ,
दृष्टेष्ट विरोध बिना स्यात् वद ।
तुमसे प्रतिपक्षी बाध सहित,
नहिं स्याद्वाद है दोष सहित ॥ १३८ ॥

हे जिन ! सुर असुर तम्हें पूजें,
मिथ्यात्वी चित नहिं तुम पूजें ।
तुम लोकत्रय हित के कर्ता,
शुचि ज्ञानमई शिव – धर धर्ता ॥१३९॥

हे प्रभु! गुणभूषण सार धरे,
श्री सहित सभा जन हर्ष करे ।
तुम वपु कान्ती अति अनुपम है,
जगप्रिय शशि जीते रुचितम है ॥ १४० ॥

हे जिन ! मायामद नाहिं धरे,
तुम तत्त्वज्ञान से श्रेय करे ।
मोक्षेच्छु कामकर वच तेरा,
व्रत- दमकर सुखकर मत तेरा ॥ १४१ ॥

हे प्रभु! तव गमन महान हुआ,
शममत रक्षक भय हान हुआ ।
जिनवर हस्ती मद स्तवन करै,
गिरितट को खण्डित गमन करै ॥१४२॥

परमत मृदुवचन- रचित भी है,
निज गुण संप्राप्ति रहित वह है ।
तव मत नय-भंग विभूषित है,
सुसमन्तभद्र निर्दूषित है ॥१४३ ॥

: Shri Swayambhu Stotra Hindi Padyanuvaad :


पंडित श्री द्यानतराय जी कृत स्वयंभू स्तोत्र 

साभार ग्रन्थ नाम : धर्म विलास

( चौपाई )

राजविषैं जुगलन सुख किया, राज त्याज भवि सिवपद दिया।
स्वयंवोध स्वंभू भगवान, वंदौं आदिनाथ गुनखान ॥१॥

इंद्र छीरसागर जल लाय, मेर न्हुलाए गाय बजाय ।
मदनविनासक सुखकरतार, वंदौं अजित अजितपदधार ।।२।।

सुकल ध्यान करि करम विनास, घाति अघाति सकल दुखरास l
लह्यौ मुकतिपद सुख अधिकार, वंदौं संभव भवदुखटार ।।३।।

माता पच्छिम रैन मझार, सुपनै सोलै देखे सार ।
भूप पूछि फल सुन हरखाय, वंदौ अभिनंदन मन लाय ।।४।।

सब कुवादवादी सिरदार, जीते स्यादवाद धुनि धार ।
जैनधरमपरकासक स्वाम, सुमतिदेव पद करों प्रनाम ।।५।।

गरभ अगाऊ धनपति आय, करी नगरसोभा अधिकाय ।
बरखे रतन पंदरै मास, नमौं पदमप्रभु सुखकी रास ||६||

इंद्र फनेिंद्र नरिंद्र त्रिकाल, वानी सुनि सुनि हौहिं खुस्याल ।
बारै सभा ग्यानदातार, नमौं सुपारसनाथ निहार ||७||

सुगुन छियालिस हैं तुम माहिं, दोष अठारै कोऊ नाहिं |
मोह महातमनासक दीप, नमौं चंदप्रभु राख समीप ॥८॥

बारै विध तप करम विनास, तेरै भेद चरित परकास ।
निज अनिच्छ भवि इच्छकदान, वंदौं पहुपदंत मन आन ।।९।।

भवि सुखदाय सुरगतैं आय, दसविध धर्म कह्यौ जिनराय ।
आप समान सवनि सुख देह, वंदौं सीतल धरि मन नेह ।।१०।।

समता सुधा कोपविपनास, द्वादसांग बानी परकास ।
चारि संघ आनंददातार, नमौं स्रिअंस जिनेमुरसार ।।११।।

रतनत्रय सिर मुकुट विसाल, सोभै कंठ सुगुनमनिमाल ।
मुकत – नारि-भरता भगवान, वासुपूज्य वंदौं धरि ध्यान ।। १२।।

परम समाधिसरूप जिनेस, ग्यानी ध्यानी हितउपदेस |
करम नास सिवसुख विलसंत, वंदौं विमलनाथ भगवंत ।।१३।।

अंतर बाहर परिगह डार, परम दिगंबर व्रतकौं धार ।
सरव जीव हित राह दिखाय, नमौं अनंत वचन मन काय ।।१४।।

सात तत्त्व पंचासति काय, अरथ नवौं छ दरव बहु भाव ।
लोक अलोक सकल परकास, वंदौं धर्मनाथ अघनास ।।१५।।

पंचम चक्रवर्त्ति निधि भोग, कामदेव द्वादसम मनोग ।
सांतिकरन सोलम जिनराय, सांतिनाथ वंदौं हरखाय ।।१६।।

बहु थुति करैं हरख नहिं होय, निंदैं दोष गहैं नहिं सोय ।
सीलवान परब्रह्मस्वरूप, वंदौं कुंथुनाथ सिवभूप ॥ १७ ॥

वारै गन पूजैं सुखदाय, थुति वंदना करैं अधिकाय ।
जाकी निज थुति कबहु न होय, वंदौं अर जिनवर पद दोय ।।१८।।

परभौ रतनत्रै अनुराग, इस भौ व्याह समै वैराग ।
बाल ब्रह्म पूरनव्रतधार, वंदौं मल्लिनाथ जितमार ॥ १९ ॥

विन उपदेस स्वयं वैराग, थुति लौकांत करैं पग लाग ।
‘नमः सिद्ध’ कहि सब व्रत लैहिं, बंदी मुनिसुव्रत व्रत दैहिं ।।२०।।

स्रावक विद्यावंत निहार, भगतिभावसौं दियौं अहार ।
वरखै रतनरासि ततकाल, वंदौं नमि प्रभु दीनदयाल ।।२१।।

सव जीवनके बंदी छोर, राग दोष दो बंधन तोर ।
रजमति तजि सिव तियकौं मिले, नेमिनाथ बंदौ सुखनिले ।।२२।।

दैत्य कियौ उपसर्ग अपार, ध्यान देखि आयौ फनिधार ।
गयौ कमठ सठ मुख करि स्याम, नमौं मेरु सम पारसस्वाम ।।२३।।

भौसागरतैं जीव अपार, धरमपोत मैं धरे निहार ।
डूबत काढ़े दया विचार, वरधमान वंदौं बहु वार ||२४||

दोहा

चौबीसों पदकमलजुग, वंदौं मन वच काय ।
‘द्यानत’ पढ़ै सुनै सदा, सो प्रभु क्यौं न सुहाय ॥ २५ ॥

इति स्वयंभूतोत्र ।


: अन्य जैन स्तोत्र पाठ : 


– : हमारे सोशल मीडिया चैनल : – 

Facebook । Twitter । Instagram । Youtube ।